Volop onderzoek over racisme, discriminatie en inclusie
Jacco van Sterkenburg werd twee jaar terug benoemd tot bijzonder hoogleraar ‘Race, Inclusion and Communication, specifically in relation to Football and Media’ aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij gaat in vogelvlucht door enkele promotieonderzoeken die momenteel lopen.
Jacco van Sterkenburg doet al ruim twintig jaar onderzoek naar de onderwerpen racisme, discriminatie en inclusie in het voetbal en in de media. “Die zaken kwamen in 2019 weer extra prominent in de belangstelling te staan rondom de discriminatie van profvoetballer Ahmad Mendes Moreira. Ook door Black Lives Matter was er groeiende aandacht voor deze onderwerpen.”
Vier thema’s
De leerstoel bij Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) werd in 2021 voor een periode van vijf jaar in het leven geroepen en kwam tot stand in samenwerking met diverse maatschappelijke partners. “Zo kan kennis die we genereren gebruikt worden om in actie te komen, om veranderingen te realiseren. Ik ben gesprekken aangegaan met organisaties als antidiscriminatieorganisatie Fare, de voetbalbond UEFA en wereldspelersvakbond FIFPRO. Die wilden samen optrekken met mij en de EUR. Via fondsen is er geld gekomen voor een promovendus, Palesa Mashigo, die in de periode 2022 tot 2026 onderzoek gaat doen.”
Er worden in vier jaar vier grote thema’s behandeld. Elk thema levert een wetenschappelijke studie op. “In het eerste jaar hebben we bekeken hoe leiders in het Europese voetbal aankijken tegen racisme en wat ze er aan kunnen en willen doen. Dit gebeurt door middel van uitvoerige interviews met bestuurders verspreid over heel Europa. Het tweede deel gaat over spelers, op welke manieren zij racisme ervaren en hoe zij aankijken tegen de maatregelen rondom discriminatie en racisme. In de derde deelstudie wordt online discriminatie en racisme in kaart gebracht. En in het laatste deel gaan we meer in de diepte naar de breedtesport, de ‘grass roots’. In samenspraak met de partners wordt bekeken welk onderwerp het meest relevant is op elk van de vier onderdelen.”
Diversiteit
Verder heeft EUR – in samenwerking met Fare – onlangs ook een Massive Online Open Course (MOOC) gelanceerd waarin diversiteit in voetballeiderschap aan bod komt. “Het is een belangrijk onderdeel van een groot Europees project. In het betaalde voetbal blijkt dat er weinig diversiteit bestaat in functies als bestuursleden en trainer/coaches. Zowel vrouwen als personen met een etnische minderheidsachtergrond zijn zwaar ondervertegenwoordigd. Op het veld is die diversiteit wel aanwezig, maar die reflecteert zich niet op die posities, terwijl mensen wel de ambitie hebben.”
Voor veertien Europese landen, waaronder Nederland, worden deze posities in kaart gebracht. “Dat doen we samen met het Mulier Instituut. De MOOC is een online cursus die is bedoeld voor mensen binnen de voetbalwereld die de ambitie hebben om coach of leider te worden. Vooral vrouwen en mensen vanuit etnische minderheidsgroepen zijn de doelgroep. Er zijn geheel kosteloos en laagdrempelig verschillende thema’s beschikbaar: het voetballandschap wordt in kaart gebracht, er zijn ervaringen te zien en er worden tips gegeven in clips en korte filmpjes. De deelnemers kunnen ook een certificaat halen als ze de hele cursus doen en opdrachten maken.”
De vorm van een MOOC is een output die afwijkt van de standaard wetenschappelijke publicaties. “Het is digitaal, laagdrempelig en draagt bij aan een goed doel. Het is wel een trend om dingen online te publiceren om het bereik te vergroten. Deze keer is het niet speciaal voor onze eigen studenten, maar is het voor een andere doelgroep: de mensen met ambitie in de voetbalwereld, uit groepen die ondergerepresenteerd zijn in leiderschapsposities. Deze online modules blijven de komende jaren actueel en bruikbaar.”
Voetbal en media
Dan zijn er twee promovendi, Arne van Lienden en Carmen Longas Luque, bezig met een onderzoek naar betekenisgeving aan etniciteit in voetbal op TV. “Het is een NWO Vidi-project en is bedoeld voor vernieuwend onderzoek in de wetenschap. De drie instrumenten Veni, Vidi en Vici zijn bedoeld om promovendi aan te stellen en kunnen worden aangevraagd door wetenschappers in diverse fasen van hun loopbaan.”
“Bij de ‘Vidi’ gaat het om het midden van de wetenschappelijke carrière. Het betreft een grote beurs ter waarde van 800.000 euro voor een periode van vijf jaar. De beide promovendi onderzoeken bepaalde vormen van impliciete raciale in- en uitsluiting, zoals etnische stereotypen. Ze kijken naar omschrijvingen van voetballers op televisie in Nederland, Engeland, Spanje en Polen en hoe het publiek daarop weer reageert.”
NWA-traject
Tot slot loopt er ook een NWA-traject waarin promovendus Lis Camelia sinds 1 januari – tot en met 2026 – onderzoek doet naar de betekenis van sporthelden voor de multi-etnische jeugd. “Dat is een subsidietraject waarin samenwerking op gang wordt gebracht tussen de wetenschap en maatschappelijke partijen. Dit in het kader van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA). Je moet kunnen aantonen dat je aansluit bij een maatschappelijke vraag die is omschreven in de NWA en daarmee maatschappelijk impact heeft.”
We zitten rond dit traject in een consortium met onder meer projectleider Dr. Rachel Gillett van de Faculteit Geesteswetenschappen van Universiteit Utrecht. “Zij hebben er veel werk in gestoken. We doen mee met een deelproject over sport. Het gaat over verhalen die we leren over Europa en Nederland en wie daarin de belangrijke figuren zijn. Daarbij is de aanname dat er veel mensen van kleur en vrouwen niet voldoende benoemd zijn, terwijl die wel belangrijk zijn. De vraag is onder andere: wie zijn de helden en hoe dragen deze bij aan het gevoel van ‘je thuis voelen’ bij de jongste generaties? Naast sport zal in een van de deelprojecten gekeken naar de helden in de muziek (hip-hop). Ook zal het consortium onderzoeken welke positieve didactische praktijken er in het onderwijs te vinden zijn. Het lange-termijndoel van dit project is een meer inclusief begrip van Europa en in het bijzonder Nederland.”
Helden
Samen met het Mulier Instituut en de Radboud Universiteit richt de promovendus van EUR zich dus op de sport. “Het gaat om de sporthelden voor multi-etnische jeugd in Nederland en in de Cariben. Een deel van het project is historisch en wordt uitgevoerd door de Radboud Universiteit samen met maatschappelijke partners. Wij richten ons samen met het Mulier Instituut (Agnes Elling, Manou Anselma) op de hedendaagse helden voor multi-etnische jeugd in met name de grote steden. Dat kunnen helden zijn van over de hele wereld. Voor jongeren met een Antilliaanse achtergrond kunnen dat bijvoorbeeld honkballers zijn die in Amerika spelen. Maar helden kunnen soms juist ook heel lokaal vereerd worden.”
Daar gaat een fase van definitiestelling aan vooraf. “De focus ligt nu nog op de opzet van het onderzoek. Het is de bedoeling om met de jongeren samen te kijken wie de helden zijn en wat ze betekenen. Daarvoor moeten we eerst vaststellen uit de literatuur wie en wat er valt onder de definitie. Het onderzoek krijgt uiteindelijk naar verwachting naast een ‘papieren’ promotie-onderzoek ook creatieve uitingsvormen, zoals een theaterstuk waarin de jeugd kan participeren.”
Helemaal tot slot wil Van Sterkenburg nog een internationaal congres rond sport en discriminatie van vrijdag 23 juni aan de Erasmus Universiteit benoemen, waarin bovenstaande onderzoeken allemaal aan bod zullen komen: “Daar kunnen liefhebbers nog komen kijken om een uitvoeriger beeld te krijgen van alle genoemde en andere projecten op het thema.”
